IN DE PERS

EISLER ON THE GO

​

RECENSIE NRC Handelsblad

Mischa Spel  4 mei 2017

Eisler on the Go door New European Ensemble, Kimball Huigens, Jon van Eerd. Concept: Paul Oomens. Regie: Machtelt van Bronkhorst. Gezien 3/5 Compagnietheater (try-out). Herh.: 4 en 5/5, aldaar. Tournee t/m 26/5. Info: eisleronthego.nl.

★★★★

Innemend muziektheater over naweeën Tweede Wereldoorlog

Muziektheater In het kader van Theater na de Dam speelt komiek Jon van Eerd componist Hanns Eisler in sterk, afwisselend muziektheater over Eislers exil in Hollywood – en zijn terugkeer naar de DDR.  Eisler on the Go is gewaagd, geslaagd en innemend onorthodox.   

‘Ik ben geen held, ik ben componist”, zei Hanns Eisler (1898-1962) in 1947. Na zijn vlucht uit nazi-Duitsland was Eisler in Hollywood korte tijd een succesvol filmcomponist, totdat de ‘Commissie voor on-Amerikaanse Activiteiten’ zijn vermeende communistische sympathieën op het spoor kwam. Toen kon zelfs de hulp van vrienden Chaplin, Stravinsky en Bernstein niet meer voorkomen dat Eisler in 1948 de VS moest verlaten. Zijn levensavond sleet hij in de DDR, waarvan het martiale volkslied zijn bekendste werk werd. Wie ook Eislers prachtige, kwetsbare Hollywood Songbook kent, beseft hoe erg dat is. Sterker nog: stof voor een opera. Maar hoe precies? En door wie?

Paul Oomens, artistiek leider van de stichting KamerOperaProject, beet zich in die vragen langere tijd vast. En gezegd moet: de muziektheatervoorstelling Eisler on the Go die er het resultaat van is, is gewaagd, geslaagd en innemend onorthodox.

Het verhaal volgt de geschetste gebeurtenissen in 28 scènes en 25 liederen. Zo geeft de Eisler-klassieker Die Pappel vom Karlsplatz op tekst van Brecht stem aan Eislers trotse houding tegenover de verhoorcommissie. Prachtig zijn de liederen uit het Hollywood Songbook, maar ook de onbekende, meer Gershwin-achtige songs van tijdgenoot Marc Blitzstein (1905-1964) zijn een ontdekking. Thematisch sluiten de liederen aan op de handeling. En zo komt wat in wezen een assemblage is, over als origineel muziektheater uit één stuk.

Eisler on the Go is geen grootse productie, wel een meeslepende. Regisseur Machtelt van Bronkhorst zet minimale middelen maximaal in, en maakt van kleinschaligheid een troef. Zo vormen de acht musici van het geweldige New European Ensemble ook een koortje – en ze spelen de kleine rolletjes. De een aandoenlijk stroef, de ander (altviolist Emlyn Stam) verbazend sterk.

 Ongepolijst

 Voor de grote rollen zijn uitstekende zangers aangetrokken als Ekaterina Levental (Eislers echtgenote Lou) en de subtiel acterende Evi de Jean als charmante intrigant-secretaresse Helen. Maar de beste zet was de casting van komiek Jon van Eerd als Eisler. Op papier is het een bizarre keus, want wie kent Van Eerds kreukelige karakterkop anders dan lachend? Maar het werkt geweldig. Het ongepolijste van zijn stem maakt hem geloofwaardig als de componist die lijdt (en zingt). Spelervaring en gevoel voor timing doen de rest.

Eisler on the Go zuigt je mee in een interessant, wat minder belicht hoofdstuk uit de naweeën van de Tweede Wereldoorlog, waarvan de paranoia zeer actueel is.

RECENSIE VOLKSKRANT

Eisler On the Go beklemd en overstijgt het puur prozaïsche

​

Hier ontvouwt zich een psychologische thriller, die beklemt en toch uitstijgt boven het puur prozaïsche. De casting van Jon van Eerd was een slimme zet en de musici spelen voortreffelijk.

Door: Frits van der Waa 4 mei 2017, 

Eisler on the Go (★★★★), muziektheater.

Van Kameroperaproject en New European Ensemble o.l.v. Paul Oomens en Machteld Bronkhorst.

3/5, Compagnietheater, Amsterdam.

​Herh.: Amsterdam (5), Groningen (6), Terneuzen (7), Hengelo (10), Zwolle (12), Den Haag (24) en Apeldoorn (26/5).

​

1933. De muziek van Hanns Eisler wordt verboden door de nazi's. De componist wijkt uit en belandt na vijf jaar in de VS, waar hij bijna tien jaar werkt en onder andere filmmuziek schrijft.

Dan wordt het 1947, de tijd van de Koude Oorlog en de heksenjacht op communisten. Eisler wordt aangeklaagd - mede op grond van een brief van zijn eigen zus - en na omstandige hoorzittingen gedwongen het land te verlaten Hij komt terecht in de DDR, waar hij in 1962 overlijdt.

Het is een goede keus geweest om acteur en musicalzanger Jon van Eerd de rol van Eisler te geven.

De muziektheatervoorstelling Eisler on the Go gaat over de botsing tussen een individualistische kunstenaar en dweperige politici, met schrijnende gevolgen. Scenarist Paul Oomens putte hiervoor uit de compleet overgeleverde transcripties van de vernederende kruisverhoren waaraan Eisler werd onderworpen (er staan zelfs gefilmde fragmenten van op YouTube). Ook de aanloop naar het proces komt uitgebreid aan bod en dat alles is verweven met muziek van Eisler zelf en van zijn Amerikaanse collega Marc Blitzstein, uitgevoerd door het New European Ensemble.

Het is een goede keus geweest om acteur en musicalzanger Jon van Eerd de rol van Eisler te geven. Weliswaar contrasteert zijn zang met die van zijn klassiek geschoolde medespelers, maar hij geeft de eigengereidheid en de groeiende paniek van Eisler uitstekend gestalte en lijkt zelfs een beetje op hem, met zijn ronde kalende hoofd. Onder zijn tegenspelers springen vooral Ekaterina Levental als echtgenote Louise en Vitali Rozynko als aanklager Robert Stripling eruit.

Als na een uur het verhoor werkelijk begint, valt alles op zijn plaats.

Helemaal geslaagd is de voorstelling desondanks niet. Oomens en regisseur Machteld van Bronkhorst hebben er te veel in willen stoppen. De inleidende schermutselingen, met onder andere gedoe tussen Stripling en zijn vriendin Mary en te veel video- en tekstprojectie, gaan na ongeveer twintig minuten vervelen. Ook steken de wat lijzige liedjes van Eisler bleek af bij de veel pakkender songs van Blitzstein. Eislers instrumentale muziek, waarin twaalftoonsinvloeden doorklinken, is interessanter, en de musici spelen voortreffelijk. Alleen wordt daar bijna voortdurend doorheen gepraat.

Maar als na een uur het verhoor werkelijk begint, valt alles op zijn plaats. De historische duimschroefteksten worden steeds doorsneden met slim gekozen liedfragmenten, als een soort subtekst. Zo ontvouwt zich in de laatste drie kwartier een psychologische thriller, die beklemt en toch uitstijgt boven het puur prozaïsche.

RECENSIE THEATERKRANT

​

★★★★☆ MUZIEKTHEATER

4 MEI 2017 - THEATER NA DE DAM, COMPAGNIETHEATER, AMSTERDAM 

POLITIEK COMPONIST IN HET NAUW

Door Max Arian gepubliceerd 5 mei 2017

Blijspelspeler Jon van Eerd is een grote verrassing als componist Hanns Eisler in de muziektheatervoorstelling Eisler on the Go. Hij lijkt op hem, een ouder wordende, kalende, wat gezette man en hij zingt prachtig. Maar hij is vooral een gekweld mens. Eisler is sinds de jaren dertig een balling uit nazi-Duitsland in de Verenigde Staten. Hij wordt daar in het nauw gedreven, als hij in 1947 voor het House Committee of Un-American Activities moet verschijnen, omdat hij er van wordt beschuldigd een communist te zijn, een doodzonde in die dagen. Daar is niets grappigs aan.

Eisler on the Go is inderdaad een ernstige aangelegenheid geworden, bijna documentair theater, al vertelt samensteller Paul Ooms het verhaal voor het overgrote deel in liedjes en muziek. Liedjes en muziek van Hanns Eisler zelf natuurlijk, maar ook van een hier veel minder bekende Amerikaanse componist, Marc Blitzstein, die op zijn beurt in de jaren dertig en veertig was beïnvloed door het werk van Eisler en die andere Brecht-componist Kurt Weill.

Aan het begin van de voorstelling is Eisler nog een succesvol Hollywood-componist die er op een verjaardagsfeestje door zijn linkse vrienden van wordt beschuldigd dat hij zich aan het grote kapitaal heeft uitgeleverd. Een paar maanden later is de situatie volkomen omgedraaid. Mede op basis van brieven van Eislers eigen paranoïde zuster kan aanklager Robert Stripling hem ervan beschuldigen een spion voor de Sovjet-Unie te zijn. Eisler verdedigt zich maar moeizaam en soms halfslachtig, en een jaar later worden hij en zijn vriendin Louise de Verenigde Staten uitgezet.

Regisseur en vormgeefster Machteld van Bronkhorst heeft de voorstelling vrij simpel opgezet. Een decor is er eigenlijk niet, de jaren veertig-kostuums (Mi Ying Chen) zijn fraai. De acht musici van het New European Ensemble nemen ook een aantal dubbelrollen voor hun rekening, wat ze uitstekend doen, verder speelt het verhaal zich vooral af tussen twee helder gekarakteriseerde partijen. Aan de ene kant de aanklager Stripling (Vitali Rozynko), commissievoorzitter Thomas (Mitchell Sandler) en diens secretaresse Helen (Evi De Jean), die tot het allerlaatst blijft twijfelen of zij wel aan de goede kant heeft gestaan. Aan de andere kant Jon van Eerd als de ongelukkige Eisler en de zeer indringend zingende Ekaterina Levental als zijn geliefde vrouw Louise. Aan het einde staan die twee met hun koffertjes klaar om terug te gaan naar het Duitsland dat zij vijftien jaar eerder moesten ontvluchten.

Hoewel de historische situatie nu volkomen anders is, zit er toch een zekere actualiteit in dit verhaal. Zoals ook toen, is de sfeer plotseling verrechtst, kunstenaars moeten zich verdedigen, de overheid wil geen geld geven aan subversieve kunstuitingen. Dat geeft deze voorstelling een onderhuidse spanning en urgentie.

Ook in Oost-Duitsland zal Eisler overigens al vijf jaar later opnieuw een verdachte figuur zijn, hoewel hij ook de componist van het volkslied van de DDR is geworden. Strijdbare kunstenaars zijn nu eenmaal nergens erg welkom, al is het maar omdat ze al gauw als vervelende schoolmeesters worden beschouwd, laat staan als ze wijzen op zaken die beter ongenoemd kunnen blijven. Wat dat betreft geeft Eisler on the Go heel veel te denken.